برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 285

 

از دماغ کسی در آمدن-شادی و نشاطی را با اندوه و رنج تاوان دادن

 

چشم سفید-گستاخ-حرف نشنو-پر رو

زنده باد-باقی و شاداب و فرخنده باد
زیر دم سستی-انحراف اخلاقی
جِر زن-کسی که در بازی یا کاری دبه در می آورد

چتوَل-یک چهارم

پیگرد-پی گیری-تعقیب

خوابیدن-خراب شدن-فرو ریختن
 

دنده ی کسی خاریدن-میل به کتک خوردن داشتن-کرم داشتن-تن کسی خاریدن

زار-کوتاه شده ی هزار برای ریال

رگ بسمل کسی خاریدن-در معرض خطر و مرگ قرار گرفتن

چار سری گفتن-متلک گفتن-کلفت بار کسی کردن-حرف مفت زدن

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

از زبان کسی مو در آمدن-کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است

 

بچه پس انداختن-فرزند به دنیا آوردن

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

به ته دیگ خوردن کفگیر-بی چیز شدن-تمام شدن سرمایه
حق کسی را دادن-آن چه سزای کسی است به او دادن

جگر گوشه-فرزند
 

چم و خم-آداب و رسوم-فن-ناز و عشوه

بنا بودن-قرار بودن
زد و بند کردن-ساخت و پاخت کردن-توطئه کردن

تن زدن-سرپیچیدن-نپذیرفتن

اهل کوفه(سست پیمان، بی‌وفا و غیرقابل اعتماد)

رخت آویز-جا رختی-چوب لباسی

پس بودن-عقب افتادن از دیگران
آمدن(آغاز به کاری کردن)

 

تو گذاشتن-چیزی را مسکوت گذاشتن-از درون دوختن

حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد
دَلِگی-هیزی-چشم چرانی

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

جیب کسی سوراخ بودن-ولخرج بودن-غالبن پولی در جیب نداشتن

 

خایه ی چپ کسی بودن-به تمسخر: نزد کسی اعتبار و احترام داشتن
بلبل زبانی کردن-شیرین زبانی کردن-حاضر جوابی کردن-پرحرفی کردن

خوشوقت شدن-شاد شدن-راضی شدن

زیر پوست کسی آب رفتن-چاق شدن-ثروتمند شدن

از این حرف‌ها-مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد

پیله کردن دندان-ورم کردن لثه

چار دست و پا رفتن-راه افتادن کودکان که تازه به راه افتاده اند

از این شاخ به آن شاخ پریدن-دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن

از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)

زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید

خرده خرجی-خرج های اندک

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

خاکشیر-کنایه از خرد و ریز ریز

آت و آشغال-وسایل کهنه و بی‌مصرف

چیز دار-ثروتمند

دست به آب-داشتن ادرار-دستشویی-توالت

خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است

از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)
دلگرم-علاقه مند-مشتاق

 

راست و ریس کردن-آماده کردن-به ظاهر درست کردن

جاکن کردن-به حرکت درآوردن-کسی را از مقامی دور کردن

تو دلی-بره ای که هنوز زاده نشده و آن را از شکم مادرش درآورند

جوش خوردن معامله-انجام شدن معامله-منعقد شدن قرارداد
ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

تپل مپل-چاق و چله

چله-چاق-چرب و چیلی

آبدار(سخت، شدید، سنگین)

از زبان افتادن(لال شدن)

ارباب حجت-اهل منطق

به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-خسته کردن
آیینه‌ی اسکندری-آفتاب
حبه ی انگور-دانه ی انگور
خربان-صاحب خر-خرکچی

حُجره-دفتر کار در بازار و تیمچه

چُش-کلمه ای که خر را ار رفتن و حرکت باز می دارند

در باغ سبز نشان دادن-وعده های فریبنده دادن-امید واهی برای کسی ایجاد کردن

 

 

جاخالی رفتن-به دیدن خانواده ی مسافر رفتن

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

چین و چوروک-چین و شکن

 
جِر گرفتن کسی را-اوقات کسی تلخ شدن
خشکه مقدس-متدینی که جز اطاعت از ظاهر احکام دینی به چیزی تن نمی دهد
جی جی-خار پشت-جوجه تیغی

اوت کردن-بیرون انداختن-بیرون کردن

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

 

توله سگ-در حالت تحقیر: بچه

داغ چیزی را به دل کسی گذاشتن-کسی را از چیزی محروم ساختن و در حسرت آن گذاشتن

تگری-بسیار خنگ-یخچالی

چارلا-چهار لا-چهار تو

خداپسندانه-مورد پسند خدا

زیر سبیلی در کردن-زیر سبیل در کردن

جفتک انداختن-لگد زدن-از انجام کاری خودداری کردن

دستی از دور بر آتش داشتن-از حقیقت امری بی خبر بودن-قضاوتی سطحی از چیزی داشتن

 

خم شدن-دولا شدن
بازارچه-گذرگاه سرپوشیده با چند مغازه و دکان

آروغ بی‌جا زدن(نابه‌جا سخن‌گفتن، نسنجیده کاری کردن)

خط دادن-سرمشق دادن-فکر کسی را هدایت کردن

از خنده روده بر شدن-از شدت خنده بی‌حال شدن

تو به تو-گوناگون-لا به لا
پلاس شدن-مدت زیادی در جایی ماندن-جایی را پاتوق خود کردن

 
پروار-فربه-چاق

خر تب کرده-به تمسخر به کسی می گویند که در هوای گرم لباس بسیار کلفت بپوشد

از بیخ عرب بودن-یکسره منکر شدن-به‌کلی زیر چیزی زدن

دنگ و دیوانه-خُل و احمق-سخت داغ

خاله ماستی-آدم بی اهمیت و بی ارزش

دوا شور-شستن فرش با نوعی دوای جلا دهنده

از سکه افتادن(ار رونق افتادن، از دست دادن زیبایی)

آسمان سوراخ شدن(رویداد بزرگ پیش آمدن)

دماغ چاق بودن-سر حال بودن-تندرست بودن

آوردن-باعث شدن-ایجاد کردن

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن

چل زن-زن کوتاه قد

 

امروزه روز(این روزها، در این دوره و زمانه)

از این شاخ به آن شاخ پریدن(دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن)

آشیخ روباه(آب‌زیرکاه، مکار)
دماغ کسی چاق بودن-سالم و تندرست بودن-سر حال بودن

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار
خرده فروش-فروشنده ی اجناس در اندازه های کم
چوب دو سر طلا-منفور از هر دو طرف-از این جا مانده و از آن جا رانده

بار خود را زمین گذاشتن-زایمان کردن

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

تلنگر-سر انگشت که به چیزی بزنند

 

تک پران-زن نانجیب

آفت-زن عشوه‌گر و فتنه‌انگیز

حبف و میل-ریخت و پاش

آبِ دندان-حریف ساده

حلال کردن-از تقصیر کسی گذشتن-طلبی را به کسی بخشیدن

از راه به‌در بردن(فریب دادن، اغوا کردن)

آمد نیامد داشتن(روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست)

چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن
 

به خاطر داشتن-به یاد داشتن-از بر بودن

بالاخانه را اجاره دادن-تهی مغز بودن-افکار ابلهانه داشتن

دست چپی-از جناح چپ-مخالف حکومت

 

دررفت-خرج و هزینه-مقابل درآمد

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

خر پاپو-وسیله ای دارای چرخ برای آموزش راه رفتن به کودکان نوپا
 

آفتاب‌رو(جایی که آفتاب بر آن بتابد)
خودم جا، خرم جا-تکیه کلام کسانی که همه چیز را از دریچه ی منافع شخصی می بینند. من که دارم گور پدر بقیه

افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)

روانه کردن-فرستادن اعزام کردن-گسیل داشتن

زدن به آن راه-خود را به ناآگاهی زدن

برخورد کردن به رگ غیرت کسی-ناگوار آمدن حرفی یا کاری-گران آمدن-احساس اهانت کردن
تو زرد از آب درآمدن-بی ارزشی یا فساد چیزی آشکار شدن

افسار کسی را شل کردن-به کسی آزادی کمی دادن
آبدوغ خیاری(بی ارزش، بی اعتبار)

آب آتش مزاج-می سرخ

دل آمدن-به چیزی تن در دادن

دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن

دور تسبیح-بسیار و بی شمار
جای کلاه سر آوردن-آن قدر ضعیف کش بودن که که اگر از او کلاه کسی را بخواهند سر او را به درگاه برد

 

پی پیش-کسی که نوبت دوم بازی مال او است

رقاص خانه-دشنام گونه ای برای برخی جاها-جاهای بی حساب و کتاب و شلوغ و پلوغ

خُلق تنگ-عصبانی-خشمگین

تفنگ دار-جنگنده ی مسلح به تفنگ

آدم استخوان‌دار-کسی که اراده و پشتکار دارد

آلنگ دولنگ(چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند)

پاتیل-دیگ بزرگ مسی-مست مست
بازجویی کردن-تحقیق و بررسی کردن

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک

جار-چلچراغ-شمعدان

الابختکی-اتفاقی-تصادفی

آقایی فرمودن-لطف کردن-محبت کردن

به خانه ی بخت رفتن-شوهر کردن

از بام خواندن و از در راندن(خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن)

باد توی سرنا کردن-اسرار کسی را فاش کردن

خدا گرفته-بدبخت شده-به عذاب خدا گرفتار شده

چادر سر کردن-چادر پوشیدن

آقادایی را جنباندن(حرکتی به خود دادن)

 

جگر-عزیز-عزیز دلم

 

حرف بی ربط-سخن نامربوط

بدک-نه چندان بد

روانه کردن-فرستادن اعزام کردن-گسیل داشتن

از این حرف‌ها(مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد)

ذوق کردن-خوش حال شدن-شاد شدن

زال و زندگی-وسایل زندگی-اسباب معیشت

آب به ‌زیر کسی آمدن(سراسیمه شدن)

به پر و پای کسی پیچیدن-پیله کردن به کسی-با کسی در افتادن

در لفافه سخن گفتن-پوشیده و کنایه آمیز سخن گفتن

بنا کردن-شروع کردن

پشت پا به بخت خود زدن- به بخت خود پشت پا زدن

خشت مال-دروغ گو-لاف زن

آب پاکی روی دست کسی ریختن(کسی را کاملن ناامید کردن)

ارواح بابات-به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود

پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن

خرابکاری-به هم زدن نظم-ایجاد اختلال-آلودن بستر و لباس-تروریسم
چرسی-آدم معتاد-افیونی

خوشا به حال ماهی-خیلی تشنه ام

به حال آوردن-به هوش آوردن-به کسی شور و حال دادن

از دست دادن-گم کردن
چاک و بست نداشتن دهان-دهان لغ بودن-رازدار نبودن
 

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

چپ دست کسی-که کارهایش را با دست چپ می کند

دست کم-حداقل

چشم غره رفتن-نگاه خشم آلود کردن

پات-بی آبرو-بی تربیت

رو قوز آمدن-سر لج افتادن
تُپ تُپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان

دل کسی تو ریختن-دچار دلهره ی ناگهانی شدن-وحشت کردن

حرف پهلودار-سخن کنایه آمیز

خوار و ضعیف-نحیف-ناتوان
جُستن-چیز گمشده را یافتن

جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

تَق-صدای برخورد دو چیز به یکدیگر

 

 

 

آخِی-صوتی برای تاثر یا شادی

جریحه دار کردن-زخمی کردن-رنجاندن-دل شکستن

پُک-هر بار کشیدن سیگار و چپق و از این نوع

پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر

از خود بودن-خودی بودن-محرم بودن

برچسب-نوشته ای دارای مشخصات که آن را روی چیزی می چسبانند-اتیکت

درد گرفتن دل از اسهال

بزمجه-سوسمار-درحالت دشنام به کودکان می گویند

بست-محلی در جاهای مقدس یا دیگر که شخص در آنجا از تعرض در امان می ماند-تکه ی کوچکی از تریاک

پشه کوره-پشه ی ریز

چنگول زدن-پنجه زدن

آواز کوچه‌باغی(آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است)
تپه ماهور-زمین ناهموار
خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک
تشنه ی چیزی بودن-یه چیزی سخت اشتیاق داشتن

 

التفاتی-داده شده-مرحمتی-اعطا شده

ته چک-بن چک-بنجاق-بخشی از دسته چک که پس از جداکردن چک باقی می ماند

از کسی رودست خوردن-از کسی فریب خوردن

پس رفتن-عقب رفتن

در آستین داشتن-حاضر و آماده داشتن

آک‌بند-نو واستفاده‌نشده-هنوز از جعبه بیرون‌آورده‌نشده-دست اول

تو جلد کسی رفتن-کسی را برای انجام کاری وسوسه کردن

حضرت عباسی-راست و درست

تنگ کلاغ پر-نزدیکی های صبح

چم کسی را به دست آوردن-رگ خواب کسی را دانستن-نقطه ی ضعف کسی را دانستن

داداش-برادر-لفظی برای ابراز صمیمیت
توی پیاز خوابانیدن-برای فرصت لازم نگاه داشتن

از حساب پرت بودن-در اشتباه بودن

زود رنجی-نازک دلی-حساسیت
از خجالت کسی در آمدن(محبت کسی را جبران کردن)

حرف مفت-سخن بی هوده و پوچ

جفتک پراندن-لگد زدن-بد رفتاری کردن-مخالفت کردن

بده بستان-داد و ستد-معامله
روزه ی گنجشک-روزه ی کله گنجشکی

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

 

تعزیه گردان-کسی که در امور همگانی دخالت می کند و سود خود را می برد.

دالنگ و دلونگ-صدای زنگ چارپایان

چشم و دل کسی دویدن-حریص بودن

باد به آستین کسی کردن-کسی را به کاری تحریک کردن

 

پِندِر-لوازم فرسوده و ناچیز و کم بها

 

از زیر کار در رفتن-تن زدن و نپذیرفتن کاری-کار را جدی نگرفتن
آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده
رشوه گرفتن-رشوه خواری

ابرو تنگ کردن(ناز و غمزه نمودن، افاده و بی‌اعتنایی کردن)

حساب بی حساب-سر به سر-این به آن در-مساوی-هیچ به هیچ
جرات کردن-گستاخی کردن-دلیری کردن

پته ی کسی روی آب افتادن-راز کسی فاش شدن-رسوا شدن

دورخیز کردن-دویدن از دور برای پریدن از روی چیزی

بازم تو-نسبت به دیگران تو بهتر بودی

رفتن تو هم-به فکر فرو رفتن-غمگین شدن-پریشان خاطر شدن

چانه لغ-نگا. چانه شل

چه غلط ها !-چه فضولی ها !

تاب خوردن-بازی کردن با تاب-پیچ و خم برداشتن

چهار چنگول شدن-خشک شدن اعضای بدن
انگار نه انگار(موضوع را نادیده بگیر!، گویی وجود نداشت)

چوب دو سر گُهی-نگا. چوب دو سر طلا

به خورد کسی دادن-به زور به کسی خوراندن-به کسی قالب کردن

آشیخ روباه(آب‌زیرکاه، مکار)

خصوصی-مقابل عمومی

تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن

اهل کاری بودن-وارد بودن در کاری

حیدری و نعمتی-گروه های دشمن هم
تسویه حساب-تلافی-پاک کردن دل خوری

تو کله ی کسی کردن-چیزی را به سختی به کسی آموختن
زاق-چشم زاغ چشم

آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)

ازرق-چشم زاغ

تنه زدن-با تنه به کسی ضربه زدن

بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن

راست آمدن-درست درآمدن حدس و پیش بینی

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد

حیوون-نگا. حیوان

پا برهنه-بدون کفش

خشتک دراندن-نگا. خشتک پاره کردن

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

بینی و بین الله-میان من و خدا-انصافا-الحق

انگشتر پا-چیز بی‌ارزش

ریش گرو گذاشتن-ار احترام و اعتبار خود برای وساطت در کاری بهره گرفتن-ضمانت کردن
د ِهه !-کلمه ای برای پرسش به معنی چرا چنین می کنی؟ چرا چنین می گویی؟ یا برای بیان اعتراض به کاری
آتش به گور کسی باریدن(پس از مرگ دچار عذاب شدن)
دود چراغ-کشیدن شیره

آواز دادن(خواستن)

از بیخ عرب بودن-یکسره منکر شدن-به‌کلی زیر چیزی زدن
خبرگزاری-موسسه ی خبرگیری و انتشار خبر

دو برجی-کبوتری که در یک جا بند نمی شود
خون مردن-منجمد شدن خون در زیر پوست بر اثر ضربه

چاق کردن غلیان-آماده کردن غلیان برای کشیدن

زیر دماغ کسی سبز شدن-ناگهان در برابر کسی حاضر شدن

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)

خرحمالی-بیگاری-کار پر زحمت و کم مزد

ژورنال-مجله ی ویژه ی چیزی
اصلاح(تراشیدن ریش و آرایش موی سر نزد مردان)

 

خون به راه انداختن-آشوب و فتنه ی سخت به پا کردن

 
بی مناسبت-نابجا-نامربوط

دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

به جا آوردن-شناختن

خر چسونه-در مقام تحقیر به شخص خقیر و ناقابل می گویند-نام حشره ای است