برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 125

آک‌بند(نو واستفاده‌نشده، هنوز از جعبه بیرون‌آورده‌نشده، دست اول)

از دور دستی برآتش داشتن(آشنایی سطحی و ناکافی با چیزی داشتن)

اما توی کار آوردن-شک و تردید درست کردن-اشکال‌تراشی کردن

 

تلکه بند شدن- تلکه کردن

در غورگی مویز شدن-هنوز تازه کار بودن ولی ادعای مهارت و استادی کردن

 

بهم رسیدن-به وصال هم رسیدن

بیشتر از کوپن حرف زدن ،-سخنان بالاتر از حد و مقام خود گفتن پا را از گلیم خود فراتر نهادن

رفوزه-رد شده در امتحان-مردود

خیساندن-در آب فرو بردن-در آب گذاشتن-خیس کردن

 

چنگک-قلاب آهنی نوک تیز

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن(در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند)

استخوان ترکاندن(رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ)

 
زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن
پُک زدن-هر بار کشیدن سیکار و چپق و از این قبیل با نفس عمیق

پا پس کشیدن-عقب کشیدن

خُردینه-بچه ی خردسال

جفتک چارکش زدن-کنایه از جفتک زدن
خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر
اشهد را گفتن(برای مرگ آماده شدن)

چرندیات-سخنان بی هوده و مزخرف

باد به آستین کسی کردن-کسی را به کاری تحریک کردن

آفتاب از کدام طرف در آمده؟(چه عجب از این طرف‌ها؟!)

اُرد کسی را خواندن-به حرف کسی گوش کردن-اهمیت دادن

اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن
جِرم-ته نشست هر چیز-آن چه از دود چسبنده بماند
پیچ دادن-چیزی را پیچاندن-به گردش در آوردن

آمپر کسی بالا رفتن(از کوره در رفتن)

دان دان بیرون زدن-ظاهر شدن دانه ها بر پوست

دفتر یادداشت-دفتر ثبت رئوس مطالب که جنبه ی یادآوری دارد

خون سیاوش-انگیزه ای که سبب نابودی دو خانواده-دو شهر یا دو کشور شود

از پاشنه در آوردن(به هر گوشه و کنار سر کشیدن)

بی سایه سر شدن-بی صاحب ماندن-بیوه شدن

ابوقراضه-ابوطیاره

درز گرفته-کوتاه کرده
اُق زدن-بالا آوردن

بی وقت-نابهنگام-بی موقع

زبان گرفتن-لکنت زبان-از حالات و گفتار مرده یاد کردن و دیگران را گریاندن

زد و بند کردن-ساخت و پاخت کردن-توطئه کردن

پرند-حرف بی هوده

انگار نه انگار(موضوع را نادیده بگیر!، گویی وجود نداشت)

خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی

آتشِ تر(شراب، لب معشوق)

دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن
آدم عوضی(کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست، بدطینت)

اهل دود(سیگاری)

از پا در آوردن(سخت فرسوده و از کار افتاده کردن)
جا-رختخواب-بستر

خر کسی رفتن-دارای اهمیت و اعتبار بودن

تُف به دهن-حیرت زده

خوش و بش-خوش آمد گویی و احوال پرسی-چاق سلامتی کردن

دستم به دامنت-به یاری ات سخت نیاز دارم

زیر سری-بالش-متکا

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)
جان به جان کسی کردن-محبت بی اندازه به کسی کردن

تیغی-چیزی که با کلاه برداری از کسی گرفته باشند
چپکی-از طرف چپ-خشم آلود

بخاری از کسی بلند نشدن-به حال دیگری سودی نداشتن-توانایی و برش نداشتن

 

جگر گوشه-فرزند

تیپ زدن-شیک و پیک کردن-خود را آراستن

دلسوز-غمخوار

خاکشیر نبات به حلق کسی کزدن-لطف و محبت بیش از اندازه به کسی کردن

در رفتن از جا-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن
خیک آسمان پاره شدن-کنایه از بارش تند و سیل آسا

بند و بساط-اسباب مختصر زندگی

ذِله کردن-ذله آوردن

آواز دادن(خواستن)

این به آن در-چیزی که عوض دارد گله ندارد-در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند

 

تازه وارد-کسی که تازه وارد شده است

بغداد خراب-شکم گرسنه

خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن

پول ساز-کسی که کارهایش موجب در آمدن پول بسیار شود
خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری

در چاه افتادن-فریب خوردن

دو به هم اندازی-فتنه انگیزی-سخن چینی

زانو بند-پارچه ی کشی حلقه مانند که برای حفاظت زانو در برابر ضربه یا در رفتگی بزر آن می بندند
اسباب‌چینی-دسیسه‌چینی-توطئه‌چینی

 

چاشت-صبحانه-ناشتایی

تشت کسی از بام افتادن-رسوا شدن-آشکار شدن راز

پر آب و تاب-به تفصیل-با اوصاف بسیار

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

دادستانی-دادخواهی-کار دادستان

باد در سر داشتن-تکبر و غرور داشتن

خیس کردن برنج-در آب ریختن برنج

پای کسی به سنگ آمدن-از سر بی تجربگی و خامی شکست خوردن

چروک انداختن-چین انداختن

خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن
بو بردن-حدس زدن-از روی شواهد فهمیدن
خوش جنس-خوش باطن-سلیم النفس

جوش زدن دل-نگران و مضطرب بودن-در دلهره به سر بردن

دَم باریک-نوعی انبردست که نوک آن باریک و دراز است

خال مَخال-خال خال

تور خوردن-برخورد کردن-به پست کسی خوردن

خون سیاوش-انگیزه ای که سبب نابودی دو خانواده-دو شهر یا دو کشور شود

چله داشتن-عزادار بودن در روز چهلم مرگ عزیزی

پنج دری-اتاقی که پنج در دارد

پشه کسی را لگد زدن-با دردی اندک بنای گله و زاری گذاشتن
آبجی خاک‌انداز-زن فضول و خبرچین

از پشت خنجر زدن(به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن)

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

خط آوردن-مدرک کتبی ارایه کردن

تیکه-چیز جالب-نصیب و قسمت-زن زیبا و خوشگل

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه
این و آن را دیدن(برای انجام کاری از همه کمک گرفتن)

داراشکنه-سمی قوی از گروه کلرور جیوه

آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

چَپَری بی-درنگ-به سرعت

بد معامله-آن که در معامله ناراستی کند

زینه-پله

هرمار-ز درد بی درمان-کوفت

دگنگ-چوب-چماق-اعمال زور

آبِ سیاه(نیمه کوری)
چرندیات-سخنان بی هوده و مزخرف

دان دان شدن-دانه بستن عسل و شیره و روغن و مانند این ها

ترکیدن بغض- بغض کسی ترکیدن

بند-ریسمان-طناب-رشته

چاخان کردن-دروغ گغتن-چُسی آمدن

پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

بد قواره-بد ریخت-بد ترکیب

دیمی حرف زدن-سخن گفتن بدون اندیشیدن-حرف بی هوده و مفت زدن

جانب کسی را گرفتن-از کسی پشتیبانی کردن

از بیخ عرب بودن(یکسره منکر شدن، به‌کلی زیر چیزی زدن)

تامین آتیه-پیش بینی و اندوخته برای زندگی آینده

تکه-پاره ای از چیزی-زن زیبا و خوشگل-لقمه

خواب آور-مخدر-بی هوش کننده

تر دست-ماهر-شعبده باز
به حال آوردن-به هوش آوردن-به کسی شور و حال دادن

بازو دادن-یاری دادن

دست و پا کردن-فراهم آوردن

خنگ-نادان-ابله-کودن
بی رگ-بی غیرت-بی حس
 

اول دشت((نزد کسبه) نخستین فروش بامداد)

دماغ چاق بودن-سر حال بودن-تندرست بودن

چاشته بندی-ته بندی

رفتن بالای منبر برای کسی-پشت سر کسی بد و بیراه گفتن-غیبت کردن

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)
در هچل انداختن-به درد سر انداختن-به مخمصه انداختن
بلا گردان-چیزی یا کسی که جلوی آسیب و زیان را می گیرد

بازار پسند-مورد پسند خریدار و فروشنده-قابل فروش

چراغ پا شدن-بر روی دو پا ایستادن اسب
راه انداختن کار کسی-وسیله ی تسهیل انجام شدن کار کسی را فراهم کردن-رو به راه کردن کار کسی

جوان مرگ شدن-در جوانی مردن

تو خط چیزی بودن-در کاری وارد بودن-در کاری تحقیق کردن
جور آمدن-اجزای لازم کاری با یکدیگر سازگار آمدن

ختم گذاشتن-مجلس ترحیم گذاشتن

بند بودن دست-گرفتار بودن-مشغول به کاری بودن و به کار دیگری نرسیدن

جیره ی کسی را روی یخ نوشتن و جلو آفتاب گذاشتن-با کسی دشمنی کردن

ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)

بخت، بخت اول-برای هر زنی شوهر اول بهتر است

بچه ی سر راهی-بچه ای که او را سر راه گذاشته اند تا برده شود
رو دست کسی بلند شدن-از کسی پیشی گرفتن-با کسی رقابت کردن

دست به سر و روی کسی کشیدن-کسی را نوازش کردن-کسی را اندکی آرایش کردن

بد عنق-کج خلق-بد اخلاق

چینه کشی-شغل چینه کش

زحمت دادن به خود-خود را به زحمت انداختن

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد

پینه بستن-سخت شدن پوست کف دست و پا

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل
حیوون-نگا. حیوان
توالت-مستراح-دستشویی-آرایش-بزک

خر کسی را نعل کردن-رشوه دادن-سبیل کسی را چرب کردن-راضی کردن

حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن-در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند

 

حرامزادگی-بد ذاتی-مکر

بکُش-تا سر حد مرگ-بیش از حد توانایی

چشم نداشتن برای دیدن کسی-تحمل نکردن کسی-از کسی بدش آمدن

چُس افاده-افاده ی بی جا

از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)
خپله-چاق و کوتاه قد

تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی

 

زیر دم سستی-انحراف اخلاقی

رمباندن-خراب کردن

چال شدن-گود شدن-دفن شدن-در زیر خاک گذاشته شدن

خواب دیدن برای کسی-نقشه کشیدن برای استفاده یا کوبیدن کسی

 

 

خرسک-نوعی فرش

اجباری-خدمت سربازی

پیاده-کنایه از آدم کم مایه و بی تجربه

 
تنابنده-انسان-آدم-ضعیف ترین بنده ی خدا

پرت شدن از جایی-پایین افتادن از جایی

جای شکرش باقی است-باید سپاس داشت که از این بد تر نشده است
پا سبک کردن-زاییدن-زایمان کردن

حلال به زنده ای-در پاسخ به حلالم کن می گویند-یعنی حلال می کنم و امیدوارم زنده باشی

زیر و زبر گذاشتن-اعراب گذاشتن بر حروف

آروغ بی‌جا زدن(نابه‌جا سخن‌گفتن، نسنجیده کاری کردن)

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

پای کسی لب گور بودن-به آخر عمر رسیدن-بسیار پیر شدن

به سر کشیدن-یکباره نوشیدن-بالا انداختن
پر و پخش-پراکنده

خاک پای کسی بودن-ذلیل کسی بودن-مرید کسی بودن

خال خالی-خالدار-دارای خال های بسیار
زبان مرغی-زبانی ساختگی مانند زبان زرگری

روی هم گذاشتن چشم-بستن چشم-خوابیدن-گذشت کردن-صرف نظر کردن

تخت کردن-هموار کردن-پر کردن-کامل کردن

حاج بادام-گونه ای شیرینی از آرد و بادام و شکر

خانه ی خاله-جای راحت و خودمانی-ملک شخصی

چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب

دل و قلوه ای-کسی که دل و قلوه می فروشد

زیر ابرو برداشتن-آرایش ابرو از طریق برداشتن موهای زاید زیر ابرو

پا خوردن فرش-نرم و لطبف شدن فرش بر اثر رفت و آمد بر آن

دون-برنج خوب نپخته-دانه هایی که به پرندگان می دهند
تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن

پی نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر خود باز کردن

جا نیاوردن-کسی را نشناختن

چای صافی-نگا. چای صاف کن

آب در چشم نداشتن(شرم و حیا نداشتن)

دق-غصه و ناراحتی-نوعی بیماری روحی که بیمار را رنجور می کند و از بین می برد

خون کسی را کثیف کردن-کسی را بسیار عصبانی کردن

پاپاسی-مبلغ ناچیز-پشیز
دَم دادن-دل دادن-جرات دادن-گستاخ کردن

چشم کار کردن-دیدن

بالا آمدن گندکاری-برملا شدن افتضاح پنهان شده
خر زور-نیرومند-پرزور

تنگ بودن قافیه-مشکل بودن کار

تازه عروس-دختری که تازه ازدواج کرده است

تخم شر-مردم آزار- شرور

چشم و گوش کسی را باز کردن-کسی را با مسایل اجتماعی آشنا کردن

تره بار-میوه ها و سبزی ها

راه انداختن-به حرکت انداختن-به کار کردن واداشتن

حاجیت-بنده
پرونده سازی-گردآوری سندهای دروغین برای متهم کردن کسی

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

راه آمدن-سازش کردن-همراهی کردن

آسمان سوراخ شدن-رویداد بزرگ پیش آمدن

 

به چپ چپ-فرمان نظامی برای گردش به چپ

پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

حرف مفت-سخن بی هوده و پوچ

 

با کرم الکاتبین بودن حساب کسی-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات بدهد
انداختنی(جنس نامرغوب)

روغن مالی-روغن زدن به دستگاه

خاکسترمال کردن-شستن ظرف با مالیدن خاکستر به آن

به صرافت افتادن-به فکر انجام کاری افتادن

آب دادن بند-خود را لو دادن-فرصت را از دست دادن

حریم گرفتن-از کسی پروا داشتن-احترام کسی را نگه داشتن

تخته زدن-پنبه زدن

پَلِه-پول

دست باف-بافته با دست

آب نمک زدن-با شیرین زبانی گفتن

خانه آبادان-عبارتی به عنوان سپاس

ختم قرآن کردن-یک بار قرآن را از اول تا آخر خواندن

ریسک کردن-به کاری خطرناک دست زدن

دراز کشیدن-خوابیدن-به پشت خوابیدن-مدتی کوتاه خوابیدن

از یک قماش بودن-سر و ته یک کرباس بودن
جز جگر زدن-نفرینی است به معنی به بلا گرفتار شدن-دل سوختن بر اثر اندوه و مصیبت

خرس گنده-برای تحقیر به کسانی که اداهای خارج از سن خود در می آورند گفته می شود

 

زن طلاق-مردی که به اندک بهانه ای زنش را طلاق می دهد
خاک به سر شدن-مصیبت زده شدن-داغ دیدن-از فدر و اعتبار افتادن

در قال را گذاشتن-به سکوت برگزار کردن-مسکوت گذاشتن

چَک-سیلی-کشید

 
پاتوغ-محل گرد آمدن

آبِ سیاه-نیمه کوری

پِق-صدای خنده ی ناگهانی

حاشیه نشین-تهیدستان ساکن در کناره های شهر

خیمه شب بازی-نمایش عروسکی-حیله و تزویر

پا به ماه-آبستنی که در ماه آخر خود است
تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

حرز جواد با خود کردن-همیشه با خود داشتن

حیوانی-نگا. حیوانکی

 

چس ناله-آن و ناله ی ساختگی برای جلب توجه

تیکه-چیز جالب-نصیب و قسمت-زن زیبا و خوشگل

بسلامت-همراه با تندرستی-تندرست-در پاسخ به خداحافظی گفته می شود

بد مصب-بد مذهب-لاکردار-بی مروت

داش مشدی-لوطی محل-آن که غرور جوانی دارد

دبیرستان-آموزشگاه برای دریافت دیپلم متوسطه

پا روی دم سگ گذاشتن-خشم شخص پستی را برانگیختن
تیپ هم-جور-هماهنگ-متناسب
خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

 

ژوری-هیئت داوران

با یک دست چند هندوانه برداشتن-در آن واحد چند کار انجام دادن

باد توی گلو انداختن- باد به غبغب انداختن

آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

رج زدن-ردیف ایستادن-صف بستن-نوشتن مشق به ترتیب عمودی

زورکی-از روی بی میلی-تصنعی

جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد

 
زار زار-گریه ی شدید

خام عقلی-حماقت-دیوانگی

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

از خنده روده بر شدن-از شدت خنده بی‌حال شدن

تیغ کش-چاقوکش حرفه ای-لات و جاهل
از کیسه شدن-هدر شدن-ضرر کردن

خپله-چاق و کوتاه قد

بر و برگرد نداشتن-مسلم-قطعی-بی چون و چرا

 

چاقوکش-کسی که با چاقو به مردم حمله می کند-آدم شزیر و عربده کش
تلنگر-سر انگشت که به چیزی بزنند

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

به قدر پشت خاک انداز-بسیار کوچک و محقر

تبدیل به احسن کردن-چیزی را با چیز بهتری عوض کردن

پشت بند-به دنبال-در ادامه-چیزی که پس از چیز دیگری بنوشند یا بخورند

چَکه-شوخ و بذله گو

 

نیروی انجام کاری را داشتن
چس مثقال-بسیار اندک-سبک و کم وزن

پر رودگی-پر گویی-پر حرفی

دون پاشیدن-دانه دادن به پرندگان-در باغ سبز نشان دادن-وعده دادن

دسته جمعی-باهم-گروهی

روضه خواندن-سخنان بی فایده گفتن-آه و ناله کردن

 
ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است

چاپچی-دروغ گو-لاف زن

رشوه گیر-رشوه خوار

دَنگ-صدای به هم خوردن دو چیز

دخل کسی آمدن-کلک کسی کنده شدن-کار کسی ساخته شدن-نابود شدن

پس افت-حقوق هنوز پرداخت نشده

حالی شدن-فهمیدن-درک کردن

ز ِله-ستوه-عجز