هزینه‎های سازمان نسبت به درآمدهای آن فزونی یابد. به عبارت دیگر درآمدها و هزینه های سازمان که در سال 1361 به ترتیب برابر با 200 میلیارد ریال و 95 میلیارد ریال بوده‎اند(شکری، 1373: 105 ) در سال 1378 به 10404 و 10379 میلیارد ریال رسیده‎اند(سازمان تامین اجتماعی: 1380). این بحران مالی باعث شده‎است که سازمان نتواند افزایش مستمری‎ها را با نرخ تورم هماهنگ سازد. مهمترین دلایلی را که می‎توان برای ایجاد این بحران ذکر کرد عبارتند از:
عدم انجام تعهدات توسط دولت (عدم پرداخت 3 درصد حق بیمه، عدم پرداخت قانون معافیت سهم کارفرما)
ضربه به ذخایر نقدی سازمان در بانک‎ها که براثر اجرای برنامه تعدیل ساختاری ارزش واقعی خود را از دست دادند.
بازنشستگی‎های پیش از موعد بدون تأمین منابع مصوب دولت و مجلس
مصوبات دولت، شورای اقتصاد، مجلس مبنی بر افزایش قیمت‎ها و تعرفه‎ها که سازمان به شدت متأثر از آنها می‎باشد.
عدم بهره‎گیری از فرصت‎ها، ذخایر و منابع از طرف سازمان در طی دو دهه گذشته
عدم افزایش حقوق متناسب با تورم و اعلام غیرواقعی دستمزد بیمه شده‎ها توسط کارفرمایان.
مبحث اول : صندوق بازنشستگی کشوری:
مشترکین حقوق‎بگیر صندوق بازنشستگی کشوری شامل بازنشستگان، از کار افتادگان، شاغلان فوت شده و بازنشستگان فوت شده می‎باشد. به منظور ارایه یک تصویر واقعی ازقدرت خرید مشترکین حقوق بگیر صندوق متوسط مبالغ پرداختی به آنان برحسب قیمتهای ثابت( سال 1369 )در جدول شماره(2) آورده شده است.
جدول شماره 2
متوسط مبالغ واقعی پرداختی برحسب قیمت سال پایه 1369 ومتوسط مبالغ اسمی پرداختی به مشترکین حقوق بگیر صندوق بازنشستگی کشوری (ریال)
سال
متوسط مبالغ اسمی

شاخص قیمت مصرف کننده
متوسط مبالغ واقعی
1360
599619
8/23
2519412
1361
516554
3/28
1825283
1362
486344
4/33
1456120
1363
482301
9/36
1307049
1364
460550
4/38
1199351
1365
463038
5/47
974817
1366
451491
6/60
745036
1367
498847
1/78
638728
1368
514394
8/91
560343
1369
784785
100
784785
1370
1006279
7/120
833703
1371
1346800
1/150
897268
1372
1630550
4/184
884246

1373
1443932
3/249
579194
1374
2275279
4/372
610977
1375
2862071
5/458
624225
1376
3440075
1/538
639300
منبع: داده ها از سالنامه آماری ، سالهای مختلف ، محاسبات تحقیق.
همان طور که از جدول مذکور برمی آید متوسط مبالغ واقعی پرداختی به مشترکین در سال 1360 بیشترین مقداررا دردوره مورد مطالعه داشته و پس از آن تا سال 1368 مرتباً کاهش یافته است، به طوری که در این سال به کمترین مقدار خود طی دوره رسیده‎است. در سال 1369 به دلیل افزایش مستمری‎ها به میزان 5 درصد آخرین میزان مستمری،
این مقدار افزایش یافته است( اعتضاد پور و رجبی راد، 1375: 99) و این افزایش تا سال 1371 ادامه داشته‎است و پس از آن مجدداً تا سال 1373 کاهش یافته و دوباره شروع به افزایش کرده‎است. به طور کلی متوسط مبالغ واقعی پرداختی از سال 1360 تا سال 1376 حدوداً چهار برابر کاهش یافته است. این مطلب نشان دهنده آن است که پرداختی‎های صندوق بازنشستگی متناسب با نرخ تورم افزایش نیافته‎است و باعث گردیده که قدرت خرید و رفاه مشمولین طی دوره کاهش یابد.
ارقام جدول شماره (3 ) از تقسیم مبالغ اسمی پرداختی به مشمولین صندوق بازنشستگی بر خط فقر مطلق بدست آمده است. برای هریک از سالها اگر عدد مربوط بزرگتر از 1 باشد نشاندهنده این است که در آن سال مشمولین بالای خط فقر قرار داشته‎اند و در غیر این صورت زیر خط فقر مطلق واقع شده‎اند، باتوجه به ارقام مندرج در جدول مذکور مشخص می‎گردد که در تمام سال‎ها این نسبت بیشتر از یک بوده‎است. یعنی سطح زندگی مستمری بگیران طی دوره مورد مطالعه بالای خط فقر مطلق قرار داشته‎است. البته بالاترین مقدار مربوط به سال اول دوره یعنی سال 1360 و کمترین مقدار آن مربوط به سال 1368 بوده‎است. به عبارت دیگر اگرچه در تمامی سال‎ها ارقام بزرگتر از یک بوده است، اما عدد مربوط به سال 76 تقریباً نصف عدد مربوط به سال اول دوره یعنی سال 1360 بوده‎است و لذا می توان گفت از رفاه آنان پنجاه درصد کاسته شده‎است.
جدول شماره( 3)
مبالغ اسمی پرداختی مشترکین حقوق بگیر صندوق بازنشستگی کشوری تقسیم بر خط فقر مطلق
سال
متوسط مبلغ اسمی پرداختی تقسیم بر خط فقرمطلق
خط فقر مطلق (ریال)

75/6


73/4


77/3


26/3


97/2


54/2


34/2


18/2


01/2


81/2



99/2



















منبع: داده ها از سالنامه آماری، سالهای مختلف، محاسبات تحقیق.
منابع و مصارف صندوق بازنشستگی طی سال‎های گوناگون در نزدیکی نقطه سر به سری قرار داشته‎است و مانع از آن شده که صندوق بتواند خدمات مطلوبی را به مستمری بگیران ارائه دهد. مهمترین دلیل این امر می‎تواند ناشی از این باشد که دولت اغلب سهم کارفرمایی خود را پرداخت نکرده و تنها قسمتی از این سهم را می‎پردازد. اما تلاش مدیریت سازمان در جهت اثبات بدیهی‎های قانونی دولت به صندوق بازنشستگی کشوری، موجب گردید که از محل اموال مصادره‎ای این بدیهی‎ها به سازمان بازنشستگی کشوری پرداخت گردد. لازم به ذکر است که شرکت‎های واگذار شده عمدتاً به علت مشکلات حقوقی در زمینه‎ی سهام و سهامداران و فرسوده بودن ماشین‎آلات، نه تنها سود نداده، بلکه از زمان واگذاری هر ساله زیان داشته‎اند. »به عنوان مثال شرکت گلف اجنبی در سال 68 و 69 به میزان 536015200 ریال زیان داشته‎است».

بخش دوم
بیمه تأمین اجتماعی

فصل اول : تاریخچه بیمه تامین اجتماعی
بیمه‌های اجتماعی یک قلمرو مشخص و تعریف‌شده در ادبیات و اسناد تاریخی نهاد‌های بین‌المللی دارد؛ در حالی که وقتی صحبت از مقوله تامین اجتماعی می‌شود دامنه ارائه خدمت و قلمرو ارائه تعهدات و تنوع خدمات وسیع‌تر و درواقع علاوه بر پوشش طبقات مختلف و وسیع‌تر اجتماعی، خدمات گوناگونی را به افراد تحت پوشش خود ارائه می‌دهد.
از نظر سازمان بین‌المللی کار و اتحادیه بین‌المللی تامین اجتماعی همه نهاد‌هایی که قلمرو فعالیتشان مشخص است و به‌ویژه در حوزه بیمه‌های اجتماعی، آن هم بیشتر در ارائه خدمات بلندمدت مثل پیری، بازنشستگی و از کارافتادگی، هستند و به‌عبارتی ظرفیت و قالب آن مشخص است از نام «صندوق» استفاده می‌کنند؛ در قسم دوم که توضیح داده شده است از عنوان سازمان استفاده می‌شود؛ هر چند که به صورت کلی درباره نام‌گذاری نظامات بیمه‌ای در کشور‌های عضو هیچ‌گونه توصیه نامه‌ای به آن‌ها ابلاغ نشده است.
شکل‌گیری نظام تامین اجتماعی در ایران نیز از آغاز تاکنون با توجه قلمرو فعالیت‌های آن و افراد تحت پوشش، از این تعاریف مستثنا نبوده است؛ هر چند که در این نام‌گذاری‌ها و تغییرات عناوین در 50سال گذشته ممکن است ملاحظات مورد اشاره گاهی مورد توجه قرار نگرفته باشد. این یادداشت می‌کوشد از تولد تاکنون سیر نام‌گذاری این صندوق بیمه‌ای را به تصویر بکشد و نشان دهد این جنگ حیدری‌نعمتی چقدر با محتوا و تغییرات پیش‌آمده در وظایف و مسئولیت آن سازگار است و بازی با کلمات و واژه‌ها توانسته است در محتوای این صندوق یا سازمان بیمه‌ای اثر‌گذار باشد؟
مبحث اول : صندوق احتیاط طرق و شوارع
نخستین‌بار در تاریخ ٢٧/12/1309هیات‌وزیران براساس پیشنهاد وزارت طرق و شوارع تصویب کرد که از اول فروردین ١٣١٠ از مزد هر یک از کارگران که در طرق کار می‌کردند، روزی یک شاهی و از حقوق همگی روزمزدها و کنتراتی‌های شاغل در طرق، صدی‌دو کسر و به ایجاد «صندوق احتیاط» اختصاص داده شود. در همین تصویب‌نامه مقرر شد نظام‌نامه این «صندوق» را وزارت طرق به تصویب هیات وزیران برساند. در نهم مرداد ماه سال ١٣١٠، نظام‌نامه صندوق احتیاط ادارات طرق در چهارده ماده که مشتمل بود بر مراقبت‌های صحی و اعطای پاداش نقدی به وراث کسانی که به سبب انجام وظیفه فوت یا از کار افتاده می‌شدند، به تصویب رسید.
 مبحث دوم : نظام‌نامه کارخانجات و موسسات صنعتی
پیشرفت صنعت و توجه کم‌و‌بیش به بهداشت و وضع عمومی کارگران و خانواده آنان و نیز برای رسیدگی به امور کارخانجات و ایجاد وسایل بهبود معیشتی کارگران، در سال ١٣١۴ وزارت پیشه و هنر مأموریت یافت از طریق تشکیل اداره مستقلی به نام اداره کل صناعت و تعاون به تدوین نظام‌نامه کارخانجات و موسسات صنعتی اهتمام ورزد. این نظام‌نامه در تاریخ ٢٨‌مرداد١٣١۵ به تصویب هیات‌دولت رسید و مشتمل بر شرایط کار، وظایف کارگر و کارفرما، ایمنی و بهداشت کارگاه‌ها و پرداخت پاداش به کارگران در مواردی می‌شد که دچار آسیب‌دیدگی و فوت ناشی از کار می‌شدند، به موجب آن تاسیس «صندوق احتیاط و صرفه‌جویی کارخانجات» پیش‌بینی شد تا بر این اساس، همگی کارخانجات و موسسات صنعتی دارای لااقل 10نفر کارگر شاغل به کار که حداقل یک نفر از آنان زیر هیجده سال بود، یا کارخانجات ماشینی دارای لااقل پنج نفر کارگر، شاغل یا کارخانجات بی‌بهره از ماشین و نداشتن کارگر جوان لااقل ١١نفر کارگر در آن کار می‌کردند یا میزان کارگران از ١١نفر کم‌تر بوده است ولی متضمن خطرات به‌خصوص برای صحت و سلامت کارگران بود، مشمول مقررات این نظام‌نامه قرار گرفتند.
مبحث سوم : قانون بیمه کارگران دولتی و غیردولتی
بر اثر مطالعاتی که در وزارت دارایی انجام شد، لایحه جدید بیمه کارگران دولتی و غیردولتی مشتمل بر چهار ماده و دو تبصره در تاریخ ٢٩ آبان ١٣٢٢ با قید سه فوریت به تصویب مجلس رسید، به موجب قانون بیمه کارگران و آیین‌نامه مورخ ١٧/8/91 آن کارخانجات و موسساتی که بیش از 20کارگر داشتند، مکلف شدند کارگران خود را در مقابل فوت، نقص عضو یا از کارافتادن اعضای بدن، هزینه معالجه در مدت بیماری و حوادث کار، نزد «شرکت سهامی بیمه ایران» بیمه کنند. حقوق بیمه را باید مستقیما صاحب کار پرداخت می‌کرد.
 مبحث چهارم : بنگاه رفاه اجتماعی
هم‌زمان با اجرای تدریجی قانون بیمه کارگران، هیات وزیران در جلسه ٢٨‌اردیبهشت‌١٣٢۵ حسب پیشنهاد شورای‌عالی کار و تایید کمیسیون پیشه و هنر و بازرگانی، طرح قانون کار مشتمل بر ۴٨ماده را به طور موقت تا تصویب مجلس به اجرا گذاشت. به موجب این تصویب نامه، «دو صندوق مستقل» به شرح زیر تحت نظر شورای هر کارخانه تشکیل شد:
الف: «صندوق بهداشت» برای کمک به کارگر درباره بیماری‌هایی که ناشی از کار نباشند.
ب: «صندوق تعاون» برای کمک در موارد ازدواج، عائله‌مندی، بیکاری، از کارافتادگی، بازنشستگی، بارداری و وضع حمل، کفن و دفن و امثال آن.
به موجب ماده ٣٧ این تصویب‌نامه، برای یکسان‌کردن طرز عمل و نظارت بر این صندوق‌ها، یک «صندوق تعاون مرکزی» موسوم به «بنگاه رفاه اجتماعی» تحت‌نظارت شورای‌عالی کار تشکیل شد؛ اما از آنجا که تصویب‌نامه‌های قانون کار ضمانت اجرایی کافی نداشتند، کارفرمایان اغلب در اجرای مقررات آن مسامحه و تعلل می‌کردند و موسسات دولتی هم که این وجوه را جمع‌آوری می‌کردند، آن را رأسا با شورای توافق کارگاه‌ها مرکب از نماینده کارگران، نماینده کارفرما و یک نفر نماینده وزارت کار به مصرف