فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- مقدمه 1
1-2- بیان مسأله 2
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق 4
1-4- اهداف تحقیق 4
1-4-1 هدف اصلی 5
1-4-2 اهداف فرعی 6
1- 5- کاربرد نتایج تحقیق 6
فصل دوم: پیشینه و مبانی نظری پژوهش
2-1- مقدمه 7
2-2- پیشینهی تحقیق 7
2-2-1- پیشینهی داخلی 8
2-2-2- پیشینهی خارجی 11
2-2-3- نقد و بررسی تحقیقات انجام گرفته 13
2-3- مبانی نظری 14
2-3-1- مقدمه 14
2-3-2- دارو 14
2-3-3- مصرف و رفتار مصرفکننده 15
2-3-4- مصرف دارو 16
2-3-5- عوامل مؤثر بر مصرف 17
2-3-5-1- نظریه اقتصادی مصرف 17
2-3-5-2- نظریه جامعهشناختی مصرف 19
2-3-5-3- نظریههای روانشناختی مصرف 22
2-3-5-3-1- تأثیر نگرش بر رفتار 22
2-3-5-3-2- نظریه عمل معقول 23
2-3-5-3-3- نظریه رفتار برنامهریزیشده 24
2-3-5-3-4- نظریه هنجار اجتماعی 25
2-3-5-3-5- مدل آگاهی گریگوری و دیلو 25
2-3-5-3-6- نظریه آگاهی چالمرز 25
عنوان صفحه
2-3-5-3-7- تئوری فستینگر در زمینهی تضاد شناختی 25
2-3-5-3-8- نظریه یادگیری 26
2-3-5-3-9- مدل اجتماعی- رفتاری آندرسن 27
2-3-5-3-10- مدل اجتماعی-رفتاری کروگر 27
2-3-5-3-11- سلامت عمومی 28
2-3-5-3-12- نظریه واقعیت درمانی گلاسر 29
2-3-5-3-13- مدل باور سلامتی 30
2-4- چهارچوب نظری 31
2-5- مدل نظری تحقیق 33
2-6- مدل تحلیلی تحقیق 34
2-7- فرضیههای تحقیق 35
فصل سوم: روششناسی تحقیق
3-1- مقدمه 36
3-2- روش تحقیق 36
3-3- جامعهی آماری تحقیق 37
3-4- واحد آماری 37
3-5- حجم نمونه و روش محاسبهی آن 37
3-6- شیوهی نمونهگیری 38
3-7- تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها 38
3-7-1 تعاریف نظری مفاهیم 39
3-7-2 تعاریف عملیاتی متغیرها 40
3- 8- ابزار تحقیق 41
3- 9- سنجش روایی ابزار تحقیق 42 3- 10- سنجش پایایی ابزار تحقیق 44
3- 11روشهای تجزیه و تحلیل دادهها 45
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات
4-1- مقدمه 46
4-2- تجزیه و تحلیل توصیفی 46
4-3- تجزیه و تحلیل استنباطی 59
4-3-1- آزمونهای همبستگی 59
4-3-2- تحلیل رگرسیون دو متغیره 63
4-3-3- تحلیل رگرسیون چند متغیره 66
4-3-4- تحلیل مسیر 68
عنوان صفحه
4-3-4-1- دیاگرام تحلیل مسیر 70
فصل پنجم: نتیجهگیری و پیشنهادات
5-1- خلاصهی پژوهش 71
5-2- بحث و نتیجهگیری 73 5-3- راهکارها و پیشنهادات 75
5-3-1- پیشنهادات تحقیقی 75
5-3-2- پیشنهادات کاربردی 76
5-4- محدودیتها و مشکلات پژوهش 76
فهرست منابع 79
پیوستها 84
فهرست جدولها
عنوان و شماره صفحه
جدول شماره 2-1: خلاصه چارچوب نظری 32
جدول شماره 3-1: نتایج تحلیل عامل برای متغیر سلامت عمومی 43
جدول شمارهی 3-2: ضریب کودر ریچاردسون برای متغیرهای مورد بررسی 44
جدول شماره 3-3: ضریب آلفای کرونباخ برای متغیر سلامت عمومی 44
جدول شماره 4-1: توزیع پاسخگویان بر حسب سن 47
جدول شماره 4-2: آمارههای مربوط به سن پاسخگویان 47
جدول شماره 4-3: توزیع پاسخگویان بر حسب جنسیت 47
جدول شماره 4-4: توزیع پاسخگویان بر حسب وضعیت تأهل 48
جدول شماره 4-5: توزیع پاسخگویان بر حسب قومیت 48
جدول شماره 4-6: توزیع پاسخگویان بر حسب وضعیت اشتغال 48
جدول شماره 4-7: آمارههای مربوط به سطح تحصیلات 49
جدول شماره 4-8: آمارههای مربوط به میزان آگاهی از شیوهی صحیح مصرف دارو 49
جدول شماره 4-9: توزیع درصدی گویههای سنجش آگاهی از شیوهی صحیح مصرف دارو 51
جدول شماره 4-10: آمارههای مربوط به میزان آگاهی از پیامدهای مصرف دارو 52
جدول شماره 4-11: توزیع درصدی گویههای سنجش آگاهی از پیامدهای مصرف دارو 53
جدول شماره 4-12: آمارههای مربوط به میزان اختلال در سلامت عمومی 54
جدول شماره 4-13: توزیع درصدی گویههای سنجش اختلال در سلامت عمومی 55
جدول شماره 4-14: آمارههای مربوط به میزان مصرف خودسرانهی دارو 57
جدول شماره 4-15: توزیع فراوانی و درصدی مصرف خودسرانهی دارو 58
جدول شماره 4-16: آزمون همبستگی پیرسون بین سطح تحصیلات و مصرف خودسرانهِی دارو 59
جدول شماره 4-17: آزمون همبستگی پیرسون بین آگاهی از شیوهی صحیح مصرف و مصرف خودسرانه دارو 60
جدول شماره 4-18: آزمون همبستگی پیرسون بین آگاهی از پیامدهای مصرف و مصرف خودسرانهِی دارو 60
جدول شماره 4-1
9:
آزمون همبستگی پیرسون بین سلامت عمومی و میزان مصرف خودسرانهِی دارو 61
جدول شماره 4-20: آزمون همبستگی پیرسون بین سن و میزان مصرف خودسرانهِی دارو 61 جدول شماره 4-21: آزمون t مستقل بین جنسیت و میزان مصرف خودسرانهی دارو 61
جدول شماره 4-22: آزمون t مستقل بین وضع تأهل و میزان مصرف خودسرانهی دارو 62
جدول شماره 4-23: آزمون t مستقل بین وضع اشتغال و میزان مصرف خودسرانهی دارو 62
جدول شماره 4-24: آزمون t مستقل بین قومیت و میزان مصرف خودسرانهی دارو 63
جدول شماره 4-25: رگرسیون دو متغیره بین متغیر سطح تحصیلات و مصرف خودسرانهی دارو 63
عنوان و شماره صفحه
جدول شماره 4-26: رگرسیون دو متغیره بین آگاهی شیوهی صحیح مصرف و مصرف خودسرانه دارو 64
جدول شماره 4-27: رگرسیون دومتغیره بین ابعاد آگاهی از شیوهی صحیح مصرف و مصرف خودسرانهی دارو 64
جدول شماره 4-28: رگرسیون دو متغیره بین آگاهی از پیامد مصرف و مصرف خودسرانهی دارو 64
جدول شماره 4-29: رگرسیون دومتغیره بین ابعاد آگاهی از پیامدهای مصرف و مصرف خودسرانهی دارو 65
جدول شماره 4-30: رگرسیون دو متغیره بین متغیر سلامت عمومی و مصرف خودسرانهی دارو 65
جدول شماره 4-31: رگرسیون دو متغیره بین ابعاد سلامت عمومی و مصرف خودسرانهی دارو 66
جدول شماره 4-32: رگرسیون چند متغیره بین مجموع متغیرهای مستقل و میزان مصرف خودسرانهی دارو 67
جدول شماره 4-33: تحلیل مسیر 69
فهرست شکلها
عنوان صفحه
شکل شماره 2-1- عوامل تأثیرگذار بر فرآیند تصمیمگیری رفتار مصرفکننده 16
شکل شماره 2-2- عوامل تعیین کنندهی رفتار فرد در مدل کنش معقول 23
شکل شماره 2-3- عوامل تعیین کنندهی رفتار فرد در مدل رفتار برنامهریزی شده 24
شکل شماره 2-4- عوامل تعیینکننده در انتخاب منابع مراقبت درمانی 28
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1- مقدمه
بشر از گذشتهی دور با مشکل درد و آلام مواجه بوده و همواره سعی در برطرف کردن این مشکل داشته است. بر اساس مستندات تاریخی از حدود 7000 سال قبل، انسانها از داروهای گیاهی و طبیعی برای مقابله با بیماریها یا حفظ سلامت خود استفاده میکرده است، اما امروزه با پیشرفت علم و فنّاوری و گسترش مرزهای دانش، شاهد شیوههای گوناگونی از مصرف دارو هستیم. این شیوهها علاوه بر مصرف خوراکی، مصارف موضعی، مصارف استنشاقی، مصارف جلدی، مصارف تزریقی و… را شامل میشود (اردکانی،331:1384). هریک از این شیوههای مصرف دارو در کنار خاصیت اثربخشی و فواید درمانی خود، عوارض و مضرّاتی را نیز به همراه خواهد داشت که ضروری است به هنگام مصرف به آن توجه شود. اما علاوه بر این، کاربرد دارو در انواع مختلف خدمات درمانی، از نظر اجتماعی- فرهنگی نیز دارای ابعاد مختلفی است که میتوان از مسایلی چون سوءکاربردهای دارویی، خودمصرفی دارو، نظامهای دارویی کشور و همچنین مصرف زیاد دارو نام برد(محسنی،302:1385). . پیشرفت علم پزشکی و صنعت داروسازی و ارائهی داروهای متنوع در سالهای اخیر، انقلابی در دانش پزشکی و امر درمان بوجود آورده است، اما همراه با این تکامل، پدیدهی دیگری نیز در کشورها و بویژه کشورهای جهان سوم بوجود آمده که همان روی آوردن بیش از حد مردم به داروها و مصرف غیرعلمی و غیرپزشکی آن است. مصرف بیرویه و غیرمنطقی دارو امروزه به مثابه یک مشکل بزرگ درآمده است که پیامدهای آن عوارض اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی خود را در بخش وسیعی از جامعه نمایان کرده است(نیکزاد، 1378: 1). در حال حاضر غیرمنطقی بودن مصرف دارو از جمله مشکلات موجود در ایران محسوب میشود که مسایل مختلفی در این زمینه قابل بررسی است، عدم رعایت ضوابط علمی و تحویل داروی بدون نسخه از سوی برخی داروخانه‌ها و بالا بودن قلم‌های دارویی در نسخه‌های تجویزی از سوی پزشکان از مهمترین آنهاست و نشاندهندهی غیرمنطقی بودن فرآیند تجویز و مصرف دارو در کشور
است(دیناروند،1388: 15). از سوی دیگر ناآگاهی جامعه و فرهنگ و باورهای غلط رایج در میان مردم نیز عامل دیگری برای مصرف بیرویه دارو محسوب میشود
مصرف دارو، بحثی است که با کلیه جوانب فرهنگی، اجتماعی، اعتقادی و مذهبی مردم در ارتباط است. مصرف منطقی و صحیح دارو از یک سو متوجه تجویزکنندگان دارو میگردد و از سوی دیگر خوددرمانی یا مصرف نابجای دارو را در نزد بیمار منع میکند. افزایش مصرف دارو به جهت عوارض جانبی، خطرات مرگ و میر و همچنین هزینههای بسیار سنگین بودجهی دارویی دولت، شرکتهای بیمه و تودهی عمومی مردم از مسایل مهم جامعه به حساب میآید)دواتی، 1386: 451). با توجه به اینکه در دههی اخیر مصرف دارو به صورت بیرویه در کشور افزایش یافته است و مطالعات انجام شده حاکی از عدم وجود الگوی ص
حیح مصرف در این زمینهی میباشد، لذا انجام بررسی و مطالعات همهجانبه و کامل در این زمینه ضروری به نظر میرسد. در همین راستا سعی شده است تا عوامل اجتماعی- روانی مؤثّر بر میزان مصرف خودسرانهی دارو در شهر یاسوج مورد بررسی قرار گیرد.
1-2- بیان مسئله
میزان مصرف دارو در یک کشور تابع متغیرهای متعددی است که از آن جمله میتوان رشد بهداشت، قوانین و واردات دارو، برخورد جامعهی پزشکی و مردم با دارو، تبلیغات و امکان رقابت شرکتهای متعدد در بازار دارویی را ذکر کرد. بدین ترتیب مصرف دارو همیشه بر اساس الگوهای علمی نیاز پزشکی صورت نمیگیرد (فلاح،1376: 5). استفاده از دارو به عنوان یک حلقه از زنجیرهی درمان بیماری اجتنابناپذیر است، اما متخصصان علوم پزشکی بر این باورند که اثر بخشی دارو مستلزم این است که تجویز دارو و مصرف آن، باید تحت نظر پزشک و به صورت اصولی و نه به صورت خودسرانه، باشد (Hogerzeil. 1995:6). میزان مصرف دارو در میان افراد، گروهها و جوامع مختلف نرخ متفاوتی دارد، و برخی از جوامع با مسایل و مشکلات مهمتری در زمینهی مصرف دارو مواجه هستند. در ایران نیز از جمله مسایل دارویی مورد بحث در طی سالهای اخیر، مصرف زیاد دارو بوده است و بر حسب مستندات میزان مصرف دارو در ایران فراتر از حد استاندارد جهانی است.
بر اساس برآوردهای موجود، سالانه بیش از 300 میلیون نسخه دارویی به داروخانههای کشور ارائه میشود. از طرف دیگر مطالعهی آمار داروهای مصرفی در کشور نیز بیانگر آن است که متوسط اقلام دارویی در هر نسخه در ایران 5/3 میباشد که با متوسط پذیرفتهشدهی جهانی که حدوداً 7/1 میباشد، اختلاف فاحشی را نشان میدهد1. همچنین تحقیقات انجام شده در کشور نشان میدهند 10 تا 15 درصد مجموع داروهای کشور به‌صورت خودسرانه و بدون مشورت با پزشک مصرف میشود. در این میان