هیجانهای مثبت به هنگام مقابله با تجربه‌های هیجانی منفی است. همچنین افراد تاب‌آور از راهبردهای مقابله‌ای دیگری از هیجانهای مثبت می‌تواند به طور موقتی حوزه‌‌‌ها و میدانهای فکری افراد را توسعه داده و توجه منعطف را فراهم کنند که به تبع آن بهزیستی فرد نیز افزایش می‌یابد ( توگادی و فردریکسون682007).
تاب‌آوری خصیصه‌ای است که به صورت کاملاً طبیعی رخ می‌دهد (لمی و غزل، 2001). تاب‌آوری اشاره بر فرایندی پویا دارد که انسان‌ها در زمان مواجهه با شرایط ناگوار یا ضربه‌های روحی به صورت رفتار انطباقی مثبت از خود نشان می‌دهند (لوتر، چیچتی و بیکر، 2000).
آنچه امروزه تاب‌آوری انسانها را در شرایط مختلف به خود می‌طلبد از یک طرف وجود تفاوتهای فردی انسانها در عقاید، سلایق، ارزشها، انتظارات، رجحانها و نیازهای مختلف آنها می‌باشد، از طرف دیگر به علت تغییرات سریع در فناوری و ارتباطات می‌باشد.
پیشرفت سریع فناوری و ارتباطات در قرن کنونی گرچه باعث به روز شدن اطلاعات و انجام دادن کارها به طور سریع شده است اما منجربه نیازهای غیر منتظره و بالطبع استرس جدید گشته است به همین جهت قرن کنونی را قرن اضطراب آشفتگی و بیقراری می دانند و جالب‌تر آنکه هر چه زمان می‌گذرد پیشرفتهای محسوس فناوری زندگی افراد را مضطرب‌تر و غیرقابل پیش‌بینی‌‌تر می‌سازد، لذا جهت دست به زندگی لذت بخش، بدون اینکه استرس‌های بیمارگونه‌ای بر پیکر آن سایه افکنده باشد، وجود تاب‌آوری و مقاومت جدی می باشد( صادقی، 1388). به عبارت دیگر هر چه شرایط زمانی و مکانی، خانوادگی، شغلی، اقتصادی بحرانی‌تر و متلاطم‌تر می شود، ضرورت تاب‌آوری بیشتر احساس می شود (ماستن69، 2007).
2-15-تعریف تاب‌آوری :
تعاریف اخیر از تاب‌آوری متغیر و مشکل زا هستند ( کاپلین70، 2005) برخی تاب‌آوری را به عنوان یک صفت یا ویژگی مشخص تعبیر کرده‌اند، در حالی که دیگران آن را به عنوان یک فرآیند تحولی فرا رونده که سازگاری مثبت در شرایط سخت و دشوار را باز می‌نمایاند تلقی کرده‌اند( ترشی و کیلر، 2005، بروکس71، 2005).
تاب‌آوری در روانشناسی عبارت است از استعداد و ظرفیت مثبت افراد جهت غلبه بر استرس، حوادث، فجایع، همچنین این کلمه برای مقاومت و تحمل‌پذیری افراد در برابر وقایع منفی آینده نیز به کار می رود ( دیویدسون72،2000).
ماستن، بست، گاروتی، 1990 نقل از صادقی، 1388) تاب‌آوری را چنین تعریف می کنند: فرآیند مقابله و سازگاری موفقیت‌‌آمیز با شرایط چالش برانگیز و تهدیدکننده زندگی افراد که نه تنها شامل شگفت‌ناپذیری افراد در برابر حالت‌های اضطرابی می باشد، بلکه موجب می گردد افراد با قوای ذهنی بیشتری در مقابل شرایط استرس‌آفرین مقاومت کنند.
تاب‌آوری را می‌توان به صورت بیرون آمدن از شرایط سخت یا تعدیل آن تعریف نمود، در واقع تاب‌آوری ظرفیت افراد برای سالم ماندن، مقاومت و تحمل در شرایط سخت و پرخطر است که فرد نه تنها بر آن شرایط دشوار غالب می شود،بلکه طی آن و با وجود آن قوی‌تر نیز می‌شود. پس تاب‌آوری به معنای توان موفق بودن،زندگی کردن و خود را رشد دادن در شرایط دشوار با وجود عوامل خطراست.
این شرایط خودبه خود ایجاد نمی‌شود مگر اینکه فرد در موقعیت دشوار و ناخوشایندی قرار گیرد تا برای رهایی از آن با صدمه پذیری کمتر، حداکثر تلاش را برای کشف و بهره‌گیری از عوامل محافظت‌کننده فردی و محیطی در درون و بیرون خود که همواره به صورت بالقوه وجود دارد به کار گیرد ( کاظمی، 1383).
برای تاب‌آوری تعاریف زیادی ارائه شده که به برخی از آنها در زیر اشاره می شود:
تاب‌آوری به قابلیت تطابق انسان در مواجهه با بلایا یا فشارهای استرس‌زا، غلبه یافتن و حتی تقویت شدن به وسیله آن تجارت اطلاق می شود. این خصیصه با توانایی درونی شخص و مهارت‌های اجتماعی و تعامل با محیط حمایت می‌شود، توسعه می یابد و به عنوان یک ویژگی مثبت و مطلوب است و به عنوان خصیصه‌ای پویا و قابل تغییر در نظر گرفته می شود که می‌توان آن را به روش‌های مختلفی از جمله: ایجاد عوامل حمایت کننده موجود یا ایجاد عوامل حمایت‌کننده جدید افزایش داد( کردمیرزا، 1388) .
لازاروس73 (1993)، تاب‌آوری را به عنوان ظرفیت افراد برای مقاومت کردن در برابر سختی‌ها، برای برگشتن از ناملایمات و حرکت برای زندگی سالم همراه با رفاه و خوشی مشخص کرده است.
ورنر،اسمیت ( نقل از نوروزیان،1391). تاب‌‌آوری را سازگاری ذاتی و خود اصلاح‌گری بشر می‌دانند و می‌گویند، آن‌هایی که تاب‌آورهستند انعطاف‌پذیرهستند.
کانرودیویدسون74(2003)معتقدند که تاب‌آوری تنها پایداری در برابر آسیب‌ها یا شرایط تهدید‌کننده نیست، بلکه شرکت فعال و سازنده در محیط پیرامون خود است. در واقع تاب‌آوری توانمندی فرد در برابر تعامل زیستی روانی در شرایط سخت است.
ماستن75(2001) تاب‌آوری افراد را عامل توانمندی آنان در راستای تغییر پیامدها وپیشامدهای ناگوار در جهت مثبت و کمک به حفظ سلامتی خود می‌داند.
بخشی از مطالعات تاب‌آوری بر شناسایی منابعی که وقوع و حصول نتایج مثبت و منفی به صورت به هم پیوسته و مرتبط به هم مفهوم‌سازی شده است که تحقق و انجام فوق تکالیف تحولی و نیز اجتناب از مشکلات و مسائل هیجانی –رفتاری و اختلال‌های ذهنی را شامل می شود. منابع در حوزه‌های فردی،خانوادگی،سازمانی و جامعه از طریق بهبود و ارتقاء فرآیندهای انطباق مؤثر و نیز کاهش مواجهه کودک با شرایط سخت و مصائب موجب تسهیل نتایج مثبت می‌شوند(ساندلر، 2001). منابع فردی، مهارت‌های شناختی هیجانی، رفتارهایی مانند،
توانایی شناختی بالا، خود تنظیم‌گری و تلاش‌های مقابله‌ای مؤثر را شامل می شود.
این منابع حفاظتی مهم همراه با منابع خانوادگی و اجتماعی نقش اساسی در تأمین سلامت افراد ایفا می‌کنند (وینسلو و همکاران، 2006).
2-16-عوامل مؤثر در ظرفیت تاب‌آوری
الف-عوامل فردی
1-عوامل شخصیتی:
یک بازنگری از ادبیات پژوهشی نشان داده است که صفات شخصیتی مانند خودگردانی، عزت نفس، تأثیرگذاری و سخت رویی در آزمودنی های تاب‌آوری چشمگیر است و رفتار آنها تحت کنترل منبع درونی است.
خودگردانی یک ظرفیت فردی برای استفاده از استعدادهای شخصی است، زمانی که فرد یک استرس مزمن یا آسیب را تجربه می‌کند( سیکتی و راگوش76،1997)
عزت نفس یک حالت هیجانی است که از نوعی خود فهمی در مورد کفایت شخصی خود توسط دیگران و شناسایی آن منتج می شود.
تأثیرگذاری شخصی یک اعتقاد شخصی درست یا غلط است که شخص را قادر می‌کند به چیزی که می‌خواهد برسد.
کنترل درونی و بیرونی یا منبع کنترل: رفتارهای مختلف افراد بر این مبنا بنا شده که آیا آنها در شکست‌ها و موفقیت‌هایشان نقش دارند.
(منبع کنترل درونی) یا عوامل خارجی مانند شانس، اقبال یا اشخاص دیگر در آن مؤثر هستند (منبع کنترل بیرونی).
تحمل‌پذیری روان‌شناختی یا سخت‌رویی: این اصطلاح درمورد افرادی به کار می‌رود که ظرفیت مقاومت در برابر تأثیرات منفی استرس را دارا می‌باشند. جی‌کادور77 اعتبار مقیاسی را که برای ارزیابی سخت‌رویی مورد استفاده قرار می‌گرفت مورد مطالعه قرار داد ( کادور، 2004).
ترسیم هیجانات مثبت: مطالعات مختلف نشان دادند که داشتن احساس خوب نشانگر تاب‌آوری است.
2-عوامل شناختی
1-راهبردهای مقابله: مطالعات زیادی نشان دادند که افراد تاب‌آور دارای راهبردهای مقابله فعال زیر هستند:
جستجوی حمایت هیجانی و خودفاش‌سازی در برابر شخص سوم (والدین یا خواهر-برادران) راهبردی فعال است که می‌تواند اثر محافظتی داشته باشد. بازسازی شناختی (یا شکل‌دهی مجددشناخت) راهبردی است که باعث تغییر فهم ما از رویداد آسیب‌زا و تأثیرات دردناک مرتبط با آن برای رسیدن به هشیاری از مشکلی که به رویداد آسیب‌زا در گذشته مربوط است، می‌شود (اسپاکارلی78، 1994). گسترش راهبردهای مقابله منفعل زیر در افراد غیر تاب‌‌آور مشاهده می‌شود:
2-مقابله اجتنابی: این نوعی انکار هوشیارانه از رویداد واقعی است. تحقیقات تجربی جانسون و کنکل79(1991) نشان داد که این راهبردها خطر نشانه‌های روان شناختی در نوجوانان و بزرگسالانی که مورد سوء‌استفاده جنسی در کودکی قرار گرفتند را افزایش می‌دهد.
بر اساس نظریه تریمبلی80 و همکاران، کسانی که راهبردهای مقابله اجتنابی دارند بیشتر رفتارهای پرخاشگرانه و خلاف از خود نشان می‌دهند ( تریمبلی و همکاران، 1999).
استعدادشناختی: افراد تاب‌آور اغلب استعداد زیادی برای فهم و تحلیل موقعیت‌ها و یک ظرفیت گسترده برای توجه و تمرکز نشان می‌دهند.
3-تمایل به خوشبینی: این شامل یک مجموعه از انتظارات تعمیم یافته و ثابت از چیزهای مثبت است که در بخش ها و زمان‌های مختلفی از زندگی ما وجود دارد. تاسایی و پیترسون81 نشان دادند که این یک عامل مهم در تاب‌آوری است و یکی از مهم‌ترین عوامل شناختی در تعدیل اثر فشار روانی است. البته اشکال مختلفی از خوشبینی وجود دارد.
خوشبینی موقعیتی : که در برگیرنده انتظارات مثبت در موقعیت‌های خاص است. خوشبینی تطبیقی، که دربردارنده مقایسه احتمال وقوع یک رویداد برای خودمان در قیاس با دیگران است.(تاسایی و پیترسون،2006).
ب- عوامل خانوادگی:
خانواده اولین گروه اجتماعی است که کودک به آن تعلق دارد. دلبستگی عاطفی و تعلق خانوادگی نقش مهمی در رشد تاب‌آوری ایفا می‌کند . امنیت هیجانی از طریق والدینی فراهم می‌شود که نقش فرزندپروری‌شان را در سال اول زندگی ( از تولد تا 6 سالگی) برای افزایش مقاومت موثر در برابر استرس درست ایفا می‌کنند.
شرایط آموزشی مثبت و حمایت اجتماعی و هیجانی که از طریق یکی از دو والد یا خواهر و برادر فراهم می‌شود، عامل مهمی در تاب‌‌آوری کودکانی است که احتمال مواجهه آنها با آسیب وجود دارد. از خصوصیات کودکان تاب‌آور در این مطالعه می توان به فقدان نشانه های روان‌پزشکی ، کفایت اجتماعی، انطباق رفتاری و عملکرد تحصیلی خوب اشاره کرد( کارانتی بوژریو82، 2001).
مشاهده 310 کودک بین 5/1 تا 12 سال نشان داد که کیفیت ارتباط بین والد و کودک و همچنین کیفیت ازدواج والدین که متضمن جو هیجانی گرمی در خانواده است عامل مهمی در رشد تاب‌‌آوری در کودکان در معرض خطر محسوب می شود ( واندربیلت آدریانس83 و شاو84، 2006)
ج-عوامل جامعه‌شناختی :
عضویت در نظام‌های اجتماعی مانند خانواده، همسایگان و جامعه، گروه‌هایی هستند که کودک با عضویت در آنها می‌تواند برای رشد تاب‌آوری در مواجهه با شرایط آسیب از آنها کمک بگیرد. بیرون از خانواده افرادی که از کودکان حمایت می‌کنند می توانند تأثیر منفی آسیب و آشفتگی زندگی خانوادگی را خنثی کنند.
عضویت در یک گروه اجتماعی این حس را ایجاد می‌کند که حمایت دوجانبه ای بین اعضاء برقرار است و تبعیت از قواعد اخلاقی گروه عنصری است که باعث ایجاد تاب‌آوری در جوانانی می شود که با شرایط سخت مواجه هستند. مکانیزم‌های این حمایت جمعی به وسیله جی.کی فلسمن85(1989) در کودکان بین 7تا12 سال که در خیابان‌های کلمبیا زندگی می کردند، توصیف شد (تاسیگنانت86، 1999)
2-17-تاب‌‌آوری از نظر تاریخی و فرایند تحولی:
در واقع مفهوم تاب‌آوری مبتنی بر این نظریه است که با وجود آن که برخی از افراد با عوامل خطر متعددی روبه رو می‌شوند و در نتیجه احتمال بروز یک اختلال در آن‌ها بیش‌تر است ولی دچار آن اختلال نمی‌شوند.
برخی از محققین معتقدند که به وجود آمدن تاب‌آوری ناشی از عواملی است که همانند یک سپر افراد در معرض خطر را در برابر آثار سوء مواجهه با عوامل خطر محافظت می‌کنند (آنتونی وکوهلر، 1987، نقل از طارمیان،1383). کودکان و نوجوانانی که تحول شان توسط فقر، طرد، بدرفتاری،